Η ψυχολογική τοποθέτηση ενός παιδιού μέσα στην οικογένειά του είναι συχνά ανάλογη με τη θέση του σε σχέση με τα αδέρφια του – το πρώτο παιδί, δεύτερο παιδί κλπ.
Κάθε παιδί έχει μια διαφορετική θέση μέσα στην οικογένεια και αντιμετωπίζει όλα τα γεγονότα από τη δική του σκοπιά. Έτσι, η οικογενειακή ατμόσφαιρα εξηγεί τις ομοιότητες της γενικής συμπεριφοράς και ο οικογενειακός αστερισμός συντελεί στις διαφορές ανάμεσα στα παιδιά. Το πρώτο παιδί βλέπει τα πράγματα διαφορετικά απ’ότι τα βλέπει το τελευταίο παιδί της οικογένειας.
Ο ανταγωνισμός ανάμεσα στα αδέρφια επηρεάζει σημαντικά την ανάπτυξη της προσωπικότητας. Σαν αποτέλεσμα του ανταγωνισμού, δημιουργείται το ακόλουθο σχήμα: όταν ένα παιδί έχει επιτυχία σε έναν τομέα, ένα άλλο αποθαρρύνεται ή αποτυγχάνει σε αυτόν τον τομέα. Συνήθως, ένα παιδί επηρεάζεται περισσότερο από τον αδερφό με τον οποίο έχει τις μεγαλύτερες διαφορές. Ο έντονος ανταγωνισμός με αυτόν τον αδερφό επηρεάζει τη διαμόρφωση της προσωπικότητάς του.
Κάθε θέση (πρώτο, δεύτερο, μεσαίο, μικρότερο ή μοναχοπαίδι) έχει τη δική της χαρακτηριστική γραμμή ανάπτυξης και τις ανάλογες πεποιθήσεις και απόψεις. Ακόμη σημαντικότερο είναι να προσπαθήσετε να κατανοήσετε την ψυχολογική τοποθέτηση καθενός από τα παιδιά σας. Μερικά πρώτα παιδιά δεν αντέχουν την απειλή για την θέση που έχουν. Μερικά στερνοπαίδια αρνούνται να είναι τα μωρά. Αν ένα παιδί είναι πρώτος γιος μετά από μια σειρά κορίτσια, ή αν το πρώτο παιδί είναι κορίτσι μέσα σε μια οικογένεια που τοποθετεί ψηλά τα αγόρια, αυτή η ψυχολογική τοποθέτηση επηρεάζει τη μεταχείρισή τους και κατά συνέπεια τις απόψεις που διαμορφώνουν. Η διαφορά ηλικίας ανάμεσα στα παιδιά επηρεάζει, επίσης, την ψυχολογική τοποθέτηση του κάθε παιδιού. Σε μια οικογένεια όπου τα παιδιά είναι 15, 13, 12 και 6 ετών, το μικρότερο παιδί συνήθως θεωρείται μοναχοπαίδι.
Το πρώτο παιδί είναι, για ορισμένο χρονικό διάστημα, ένα μοναχοπαίδι. Αυτό το παιδί τραβάει την προσοχή όλων. Κατόπιν, όμως, με τον ερχομό του δεύτερου παιδιού εκθρονίζεται ξαφνικά. Το παιδί εξακολουθεί να θέλει να είναι πρώτο και παλεύει για να κρατήσει αυτή τη θέση. Όταν το πρώτο παιδί δεν καταφέρει να κρατήσει τα πρωτεία με θετική συμπεριφορά, ίσως προσπαθήσει να το πετύχει με άλλον τρόπο.
Το δεύτερο παιδί αντιμετωπίζει κάποιον που πάντα προηγείται. Το παιδί αυτό, ίσως νιώσει ανεπαρκές, επειδή δεν μπορεί να φτάσει τον μεγαλύτερό του αδερφό. Ίσως προσπαθήσει να βρει μια θέση υπερέχοντας σε τομείς όπου το μεγαλύτερο παιδί δεν είναι αρκετά ικανό. Ίσως γίνει περισσότερο παθητικό ή πιο επιθετικό, πιο εξαρτημένο, πιο κοινωνικό ή πιο αυτάρκες.
Αν ένα τρίτο παιδί μπει στην οικογένεια, το δεύτερο γίνεται μεσαίο. Το μεσαίο παιδί νιώθει πιεσμένο, στερημένο από τα δικαιώματα και τα προνόμια του πρώτου και του μωρού. Ίσως πιστέψει ότι η ζωή είναι άδικη ή ίσως αποφασίσει να ξεπεράσει την “μειονεκτική” του θέση. Αυτό το παιδί έχει την τάση να ενδιαφέρεται υπερβολικά για την δικαιοσύνη και για την τήρηση των κανόνων.
Το μικρότερο παιδί, επειδή είναι το μωρό της οικογένειας, ίσως να νομίζουμε ότι βρίσκεται σε μειονεκτική θέση. Μπορεί, όμως, να γίνει και τύραννος. έχει την τάση να επωφελείται από την θέση του αυτή, με το να είναι το πιο χαριτωμένο, το πιο ευχάριστο, το πιο αδύναμο ή το πιο αδέξιο – θέσεις που από τις οποίες μπορεί να απαιτήσει να το υπηρετούν. Το μικρότερο παιδί ίσως αναζητήσει μια θέση με το να είναι ο καραγκιόζης ή με το να επαναστατήσει ανοιχτά.
Το μοναχοπαίδι περνάει τα χρόνια κατά τα οποία διαμορφώνει τη συμπεριφορά του, ανάμεσα σε ανθρώπους μεγαλύτερους και ικανότερους από αυτό. Τα μοναχοπαίδια έχουν την τάση να αναπτύσσουν μια ιδιαίτερη στάση που τους εξασφαλίζει μια θέση ανάμεσα στους μεγάλους. Ίσως γίνουν πολύ ομιλητικά ή χαριτωμένα και έξυπνα ή -αν αυτό εξυπηρετεί το σκοπό τους- δειλά και ανήμπορα. Ίσως πάλι νιώσουν ότι είναι κάτι το ξεχωριστό και ότι πρέπει να περνάει το δικό τους.
Είναι πολύ σημαντικό να αναγνωρίσουμε ότι οι θέσεις αυτές μέσα στον οικογενειακό αστερισμό επηρεάζουν απλώς την ανάπτυξη του παιδιού. Δεν την καθορίζουν άμεσα. Κάθε άνθρωπος παίρνει τις δικές του αποφάσεις.